Česta pitanja

Skupština građana je novi oblik demokratije koji omogućava donošenje odluka na nivou grada, države ili međunarodne zajednice kao što je Evropska unija. Skupština građana sastoji se od nasumično odabrane grupe građana, koja se formira uzimajući u obzir demografske kriterije kao što su spol, dob i drugi. Tako sastavljena grupa sačinjava grad ili državu u malom. Uloga Skupštine građana je da temeljno analizira određene teme, održi rasprave o potencijalnim rješenjima, analizira prednosti i nedostatke, a zatim donese konačne preporuke ili odluke.

Skupštine građana pružaju mogućnost za donošenje kvalitetnih i promišljenih odluka. Zahvaljujući metodi nasumičnog odabira i uključivanju različitih demografskih kriterija za sastav Skupštine, može se pretpostaviti da konačna preporuka uzima u obzir opšte dobro zajednice, pružajući dobru osnovu za donošenje odluka po pitanjima vezanih za lokalnu zajednicu ili cijelu zemlju.

Skupštine građana, u različitim oblicima, u posljednje vrijeme, su se organizovale u zemljama poput Australije, Irske, Poljske, Kanade, Belgije, Francuske, SAD-a, Ujedinjenog Kraljevstva, kako na lokalnom tako i na državnom nivou.

Skupštine građana su oblik deliberativne demokratije – to znači demokratiju gdje rasprava i proces deliberacije između grupe nasumično odabranih osoba predstavljaju ključnu komponentu procesa donošenja odluka. Proces deliberacije znači analiziranje prednosti i nedostataka predloženih rješenja, njihovih pozitivnih i negativnih aspekata tokom rasprava u malim grupama ili na plenarnom zasijedanju. Ovaj pristup podstiče učenje o različitim perspektivama i gledištima kako bi se bolje razumio mogući uticaj primjene određenih rješenja na život ljudi ili okolinu.

U Slučaju druge Skupštine građana Mostara koja će se održati početkom 2024. godine istom upravlja Koordinacijski tim koji je sastavljen od zaposlenika Grada Mostara, uz posebnu stručnu pomoć eksperata Vijeća Europe. Koordinacijski tim je grupa odgovorna za izradu pravila i procedura koje se navedene u Pravilniku Skupštine 2024. i odgovorna je za organiziranje Skupštine.
Nadzorni tim je grupa koja nadgleda skupštinski proces kako bi osigurala da se u radu skupštine poštuju standardi i pravila predviđena Pravilnikom Skupštine 2024.

Nasumičan odabir omogućava članovima Skupštine da budu nezavisni u donošenju odluka. Oni se mogu usredotočiti na svoj zadatak bez da im odvlače pažnju izbori, stranačke politike ili različite političke kampanje.

Najbolja praksa je dogovoriti prethodnu izjavu lokalnih ili viših nivoa vlasti da će se provoditi preporuke Skupštine građana ako dosegnu određeni prag podrške članova Skupštine, poput 80%. U najmanju ruku, očekuje se od vlasti da raspravljaju o i odgovare na preporuke koje su im predstavljene.

Sastav Skupštine građana odražava niz demografskih kriterija zajednice i s obzirom na ovaj aspekt oni su reprezentativniji od otvorenih javnih konsultacija. Sastanci Skupštine započinju fazom učenja, postoje prezentacije stručnjaka i nevladinih organizacija, što može potrajati nekoliko sati, pa i dana. Skupštine građana omogućavaju detaljnije analiziranje teme i  postizanje kvalitetnih rješenja kojima se može vjerovati.

U slučaju Skupštine građana Grada Mostara to može biti bilo koji stanovnik Mostara koji ima najmanje 16 godina. Kao prvi korak, pisma s pozivima biće poslana nasumično odabranim domaćinstvima, a konačna grupa od 40 članova Skupštine takođe će biti nasumično odabrana između onih koji su se prijavili da učestvuju. Postoji lista kriterijuma za neprihvatljivost, poput izbora političara ili državnih službenika na visokom nivou čiji je rad povezan sa temom Skupštine. Ova lista kriterija za neprihvatljivost sastavljena je kako bi se osigurala vjerodostojnost postupka.

U procesu Skupštine građana Grada Mostara predviđena je posebna uloga za lokalne aktere, kao što su institucije, neformalne grupe stanovnika i nevladine organizacije. Svi oni imaju pravo predlagati određene teme koje će se obrađivati ​​tokom faze učenja, stručnjake za prezentacije, a mogu i sami predlagati preporuke. Detalji o pravima lokalnih aktera predstavljeni su u Pravilniku Skupštine.

U slučaju Skupštine građana Grada Mostara, predstavnici gradonačelnika i gradskih vijećnika iz svih političkih koalicija pozvani su da učestvuju u Nadzornom timu, ali oni ne mogu postati članovi Skupštine. Kao članovi Nadzornog tima, njihova uloga je osigurati da se Koordinacioni tim pridržava standarda Skupštine.

U praksi, Skupštine građana su dugoročan proces. Sastanci mogu potrajati nekoliko sedmica ili mjeseci, u zavisnosti od teme, budžeta i kako je proces dizajniran.

Kada osoba postane član Skupštine, dobija priliku da utiče na razvoj grada ili države. To može biti vrlo ohrabrujuće iskustvo. Članovi Skupštine imaju priliku naučiti nove stvari, upoznati nove ljude i ono što takođe može vrijediti pažnje je da za svoj angažman dobiju novčanu naknadu.

Skupština građana koja se organizuje svake godine ili u nekim slučajevima čak 2-3 puta godišnje služi kao dodatna vrijednost postojećem političkom sistemu. Iz pravne perspektive, gradsko vijeće mora odobriti odluke ili preporuke Skupštine građana. Međutim, u teoriji je moguće stvoriti politički sistem koji se u potpunosti temelji na procesima proistaklim iz zasjedanja Skupština građana.

Skupštine građana mogu biti organizovane od strane vlasti ili se mogu organizovati kao nezavisni procesi. Prednost organizacije od strane vlasti je potencijalno veća politička uključenost i interes a time i veća mogućnost provođenja proistaklih preporuka. U nekim zemljama su Skupštine najčešće organizovane od strane vlasti.

Glavna korist organizovanja Skupštine građana za vlasti jeste da se informišu o onome šta građani smatraju najboljim rješenjem za određenu temu nakon što se detaljno upoznaju s problemom i razmotre moguća rješenja. Skupštine građana daju promišljene preporuke na koje vlasti ne bi trebale da ostanu bezobzirne.

Proces deliberacije je napredniji oblik učešća građana u mnogim zajednicama u kojim vlasti na
lokalnom, regionalnom ili nacionalnom nivou žele da uključe reprezentativne grupe građana u
process donošenja odluka.

Proces deliberacije se sastoji od četiri glavne faze: odabir građana, učenje, jačanje kapaciteta i
deliberacija. Tokom svake faze, osigurava se sveobuhvatno učešće različitih relevantnih aktera, od
šire javnosti do interesnih grupacija, nevladinih organizacija i lokalnih političkih stranaka. Ovakav
proces vodi ka sveobuhvatnijem i informisanijem javnom mnjenju i posljedično boljim odlukama. U
konačnici, proces doprinosi jačanju povjerenja prema lokalnim vlastima.